Waar komen mijn voorouders volgens mijn DNA vandaan?

Is DNA onderzoek een nuttig hulpmiddel voor stamboomonderzoekers? Als we de reclame moeten geloven wel. Maar, zoals bij elk nieuw product op basis van nieuwe technologie is enige scepsis wel op zijn plaats. Hoe nauwkeurig zijn de resultaten? En, wat brengt het product nu echt?

Ik heb een drietal DNA tests laten doen bij de Amerikaanse bedrijven FamilyTreeDNA, 23andMe en Ancestry.com. De DNA profielen zijn bij elk van deze websites te downloaden zodat deze bij een andere service geüpload kunnen worden, zoals MyHeritage en GedMatch.

Mijn DNA profiel is nu beschikbaar bij een 5-tal dienstleveranciers. Een dienst die ze alle leveren zijn DNA matches, dus personen waar ik hoogstwaarschijnlijk een voorouder mee deel. Tot op heden hebben deze DNA matches mij nog niet veel gebracht. Van geen van de matches heb ik, in samenwerking met mijn "match", kunnen achterhalen hoe de verwantschap loopt...

In dit artikel wil ik een andere dienst bespreken die deze bedrijven leveren: inzicht in waar mijn voorouders vandaan komen.


Ancestry Composition (23andMe)

De website 23andMe beschrijft het Ancestry Composition rapport als volgt:

Ancestry Composition tells you what percent of your DNA comes from each of 31 populations worldwide. This analysis includes DNA you received from all of your recent ancestors, on both sides of your family. The results reflect where your ancestors lived before the widespread migrations of the past few hundred years.

Hieronder een afbeelding van mijn "Ancestry Composition":

(klik op de afbeelding om deze te vergroten)

Genetic Ancestry (AncestryDNA)

De website van Ancestry.com geeft de volgende toelichting bij het Genetic Ancestry rapport:

Your ethnicity estimate shows where your ancestors came from hundreds to thousands of years ago. We calculate it by comparing your DNA to the DNA of a reference panel of people with deep roots to specific places around the world. As science improves and our DNA database grows, our ability to estimate your ethnicity gets better and better. You may get updated results that include a new mix of ethnicities.

Hieronder een afbeelding van mijn "Genetic Ancestry":

(klik op de afbeelding om deze te vergroten)

myOrigins (FamilyTreeDNA)

De website van FamilyTreeDNA geeft de volgende toelichting bij het myOrgins rapport:

Uncover the unique genetic assemblage that has been passed down to you from your ancestors, and see which of our 24 reference populations from around the world your autosomal DNA connects to. Our clusters will highlight major historical and genetic events, thus shedding light on the wild complexity of your genetic tapestry. Though we are all unique and distinct, we are also woven from the same fundamental elements. The weight you give to each thread is up to you. 

Hieronder een afbeelding van mijn "myOrgins":

(klik op de afbeelding om deze te vergroten)

Uw geschatte etniciteit (MyHeritageDNA)

De website van MyHeritage geeft de volgende toelichting bij "Uw geschatte ethniciteit":

In elke regio in de wereld is een unieke set van genetische kenmerken die gedeeld worden door de nazaten van de oorspronkelijke bevolkingsgroepen. Hoewel de verschillende populaties van de ene regio naar de andere migreerden, is uit onderzoek gebleken dat die kenmerken elke regio onderscheidend maakt van de andere. Zo kunnen we een genetisch model bouwen van elke regio in de wereld. 

Zodra we uw DNA ontvangen, vergelijken we dat tegen elk van deze modellen om te achterhalen hoeveel van uw DNA uit elke regio komt. In uw voorouderlijke schatting van etnische afkomst tonen we u alle regio's met verwantschap in het 'Al mijn regio's' overzicht. U ziet het percentage van uw DNA dat uit elk van deze regio's stamt. Hoe hoger het percentage, hoe zekerder u kunt zijn over de betrouwbaarheid van de resultaten. [..]

Bedenk dat de schattingen van uw etnische afkomst — ook al zijn deze het resultaat van een hoogwaardig, betrouwbaar statistisch algoritme — altijd schattingen zijn. Sommige bevolkingsgroepen vertonen vergelijkbaar DNA door hun nabijheid en vermenging.

Hieronder een afbeelding van mijn "Uw geschatte etniciteit":

(klik op de afbeelding om deze te vergroten)

Resultaten vergeleken

In onderstaande tabel heb ik alle schattingen nog eens bij elkaar geplaatst. Wat opvalt is dat FamilyTreeDNA een zeer hoog percentage Britse eilanden aangeeft, 87% waar de andere 3 resp. 31,7%, 20,70% en 13% geven. MyHeritageDNA geeft een relatief hoog percentage Scandinavië aan, 34,00% waar de andere resp. 9%, 3% en 0% aangeven. Alleen MyHeritageDNA en FamilyTreeDNA geven waarden voor Oost-Europa aan, resp. 5,70% en 3%, terwijl Zuid(oost)Europa alleen voorkomt bij FamilyTreeDNA en 23andMe, resp. 5% en 5%.

23andMe
Europa	99,80%
> Northwestern Europe	94,90%
>> French and German	31,40%
>> British & Irish	20,70%
>> Scandinavian	9%
>> Broadly Northwestern European	33,80%
> Southern European	5%
>> Iberian	1%
>> Broadly Southern European	0,30%
>> Eastern European	0,40%
>> Ashkenazi Jewish	0,20%
>> Broadly European	3%
Middle Eastern & North African	0,10%
> North African	0,10%
East Asian & Native American	0,10%
> Broadly East Asian	0,10%
AncestryDNA
Europe	100%
> Europe West	85%
> Great Britain	13%
> other, low confidence	2%
FamilyTreeDNA
European	98%
> British Isles	87%
> Southeast Europe	5%
> East Europe	3%
> Scandinavia	3%
MyHeritageDNA
Europa	100,00%
> Noord- en West-Europa	94,30%
>> Scandinavisch	34,00%
>> Engelsen	31,70%
>> Noord- en West-Europeaans	28,60%
> Oost-Europa	5,70%
>> Oost-Europeaans	5,70%

Door de verschillen in de 4 rapporten ga je je toch afvragen hoe hoog de betrouwbaarheid is. Als ik naar mijn eigen geo kwartierstaat (van 6 generaties) kijk dan zijn dit vooral Nederlanders (één persoon geboren in Duitsland). Ook verder in mijn kwartierstaat (nog) met name Nederlanders. Natuurlijk moet ik gelijk de kanttekening maken dat dit resultaat is van stamboomonderzoek en de "juridische werkelijkheid" weergeeft, hetgeen niet hetzelfde hoeft te zijn als de biologische variant. 

Op basis van mijn stamboomonderzoek kan ik de schattingen waar mijn voorouders vandaan kwamen dus niet staven. De rapporten zeggen iets over de voorouders van "hundreds to thousands of years ago", dus of ik het ooit nog met stamboomonderzoek nog kan achterhalen, ik weet het niet... Ik moet toegeven, het maakt me wel nieuwsgierig!

[update 9-6-2017]

23andMe heeft nieuwe rapporten toegevoegd waaronder de "Ancestry Timeline", hieronder afgebeeld.

(klik op de afbeelding om deze te vergroten)

Deze tijdlijn is een stuk inzichtelijker. Zo wordt er nu bijvoorbeeld aangegeven: 

You most likely had a grandparent, great-grandparent, or second great-grandparent who was 100% British & Irish. This person was likely born between 1850 and 1910.

Nu weet ik wie mijn grootouders zijn, overgrootouders en betovergrootouders zijn, volgens mij allemaal Nederlanders...

Interpretatie van de resultaten blijft een uitdaging. Voor wie afvraagd waarom er geen Nederlandse voorouders worden getoond, deze zitten in de categorie "French & German". De groepen in Europa zijn (bij 23andMe) als volgt onderverdeeld:

Southern European, Italian (Italian, Northern Italian, Tuscan), Balkan (Albanian, Bosnian and Herzegovinian, Bulgarian, Croatian, Greek, Macedonian, Maltese, Montenegrin, Romanian, Serbian),Sardinian, Iberian (France Basque, Portuguese, Spanish), Northwestern European, British and Irish(Irish, United Kingdom), French and German (Austrian, French, German, Belgian, Dutch, Swiss),Scandinavian (Danish, Norwegian, Swedish), Finnish, Ashkenazi, Eastern European (Belarusians, Czechs, Hungarians, Polish, Russian, Slovak, Slovene, Ukrainian) 

Ondersteuning bij invoer van een juiste datum en precieze plaatsnaam in verschillende stamboomprogramma's

Er worden heel wat gegevens ingevoerd in stamboomprogramma’s, een groot deel zal met de hand worden gedaan. In hoeverre behoeden stamboomprogramma’s gebruikers om verkeerde of onvolledige informatie in te voeren? Ik probeerde onder andere een geboorte op 32-14-2899 te Zevenhuizen in te voeren in diverse stamboomprogramma's.

Datums en plaatsnamen van kwaliteit

Een typefout in een datum is snel gemaakt. Datums zijn gelukkig eenvoudig automatisch te controleren. Uitgaande van de Gregoriaanse kalender is per maand het maximale dagnummer bekend en een maandnummer hoger dan 12 komt niet voor. Een gebeurtenis in de toekomst moet toch een waarschuwing opleveren.

Bij plaatsnamen is het issue niet zo zeer typefouten, maar het feit dat plaatsnamen niet compleet genoeg worden opgegeven. In onderstaande kaart geeft elke gele pin de locatie van de plaats Zevenhuizen weer. Welke wordt er bedoeld? 



Als een stamboomonderzoeker in zijn stamboom Zevenhuizen invoert is dit dus niet genoeg, een gemeentenaam, provincie en land horen er bij om de juiste plaats aan te duiden, wellicht zelf geografische coördinaten. Qua ondersteuning van gebruikers is het selecteren van een plaats handiger dan het iedere keer handmatig invoeren.

Hieronder wordt per stamboomprogramma beschreven in hoeverre ongeldige datums uit uw database worden geweerd en op welke wijze het stamboom programma omgaat met plaatsnamen.

Aldfaer > datums

Wanneer er in een datumveld een ongeldige waarde wordt ingevuld, verandert Aldfaer deze waarde als je uit het veld springt. Dit doet Aldfaer zonder enige waarschuwing, waardoor het dus zo kan gebeuren dat u niet door heeft dat de waarde is aangepast. De oude waarde is weg, wat het herstellen kan bemoeilijken.

Hieronder een tabel met invoer en de waarde die Aldfaer er van maakt:

Invoer	Opgeslagen waarde
30-14-2899	14-?-2899
7/28/2899	28-?-2899
30 feb 2899	28-02-2899
32-01-2899	?-01-2899
31 april 2899	30-04-2899

Datum kunnen op verschillende wijzen ingevoerd worden, dus met – of / en maandnaam in plaats van nummer. Maar wanneer er een fout zit in het maandnummer gebruikt Aldfaer deze waarde ineens als dagnummer en plaatst een vraagteken bij de maand. Wanneer er een dagnummer wordt ingevuld die “te hoog” is dan wordt het dagnummer gewijzigd in de laatste dag van de maand. Tenzij het dagnummer groter is dan 31 dan wordt het dagnummer gewijzigd in een vraagteken. Invoer van jaartallen in de toekomst wordt door Aldfaer niet opgemerkt.

Aldfaer > plaatsen

Bij het invoeren van een waarde in een plaatsnaamveld vindt er geen enkele controle plaats. Je kunt geen waarde selecteren uit een lijst. Het is dus volledig aan de gebruiker om er elke keer aan te denken een zo volledig mogelijke plaatsnaam in te voeren.

Family Tree Builder > datums

Wanneer er in een datumveld een ongeldige waarde wordt ingevuld, verwijdert Family Tree Builder deze waarde als je naar een ander tabblad gaat of een dialoogvenster sluit. Dit doet Family Tree Builder zonder enige waarschuwing, waardoor het dus zo kan gebeuren dat je het niet door hebt dat de waarde is aangepast. De oude waarde is weg, wat het herstellen kan bemoeilijken.

Een ongeldige waarde betekent in het geval van Family Tree Builder een waarde die (met Nederlandse instellingen) niet voldoet aan xx-xx-xxxx, waar bij x voor een getal staat. Controles of het bestaande dagen of maanden zijn worden er vreemd genoeg niet uitgevoerd. Een jaartal in de toekomst wordt ook niet bezwaarlijk gevonden.

Hieronder een tabel met invoer en de waarde die Family Tree Builder er van maakt:

Invoer	Opgeslagen waarde
30-14-2899	30-14-2899
7/28/2899	(lege waarde)
30 feb 2899	(lege waarde)
32-01-2899	32-01-2899
31 april 2899	(lege waarde)

Family Tree Builder biedt wel een invoerhulp bij datums wat de kans op typefouten erg verlaagd. De invoerhulp maakt het ook mogelijk om datum om te zetten van of naar de Hebreeuwse of de Frans Republikeinse kalender.

Family Tree Builder > plaatsen

Family Tree Builder geeft suggesties voor plaatsnamen. Heel bruikbaar zijn de suggesties helaas niet in onze testcase. Allereerst wordt er slechts één Zevenhuizen genoemd. Verder wordt een postcode gehanteerd als nadere aanduiding. Nu is 2761 inderdaad de postcode van Zevenhuizen in de gemeente Zuidplas in Zuid-Holland, maar weinig mensen zullen dit uit hun hoofd weten. De suggestie lijkt er op te wijzen dat er gebruik wordt gemaakt van een postcode database, hetgeen voor historische plaatsen die niet meer bestaan toch een probleem is.



Family Tree Builder haalt automatisch de coördinaten van een plaats op, maar dit gaat zoals in bovenstaande Zevenhuizen test dus niet altijd goed. Advies is om zelf altijd minimaal de provincie en landnaam toe te voegen en dan via de Landkaarten functie een controle uit te voeren of de juiste is herkend.

Geneaal > datums

Het invoeren van datum moet in Geneaal op basis van de syntax DDMMJJJJ, dus dagnummer, maandnummer en jaartal. Is een getal kleiner dan 10 dan dient er een voorloopnul gebruikt te worden, dus 2 februari 1902 moet worden ingevuld als 02021902. Niet heel leesbaar/gebruikersvriendelijk. Als er een foutieve datum wordt ingevuld dan geeft Geneaal een waarschuwing weer (waarbij de invoer niet aangepast wordt) en zonder invoer van een juiste datum kun je niet naar een ander veld.
Een jaartal in de toekomst is niet geldig. Een dagnummer hoger dan 31 en maandnummer hoger dan 12 wordt ook niet geaccepteerd. Helaas is er geen controle of een dagnummer geldig is in de ingevoerde maand, waardoor er toch nog foute datums kunnen binnenglippen.

Hieronder een tabel met invoer en de waarde die Geneaal er van maakt:

Invoer	Opgeslagen waarde
30142899	(waarschuwing)
30122899	(waarschuwing)
30121899	30121899
32011899	(waarschuwing)
30021899	30021899 (geen waarschuwing!)
31041899	31041899 (geen waarschuwing!)

Geneaal > plaatsen

In Geneaal kun je een plaats selecteren uit een lijst van plaatsen die u zelf opvoert. Per plaats kan een provincie/staat en land/natie worden toegevoegd. Helaas zie je de provincie en landnaam niet terug in de gebruikersinterface. Ook jammer dat in de uitklaplijst met provincies (die niet is aan te passen) alleen Nederlandse provincies staan en Zuid- en Noord-Holland en Noord-Brabant alle een koppelteken missen. Er kunnen geen coördinaten opgevoerd worden.

GensDataPro > datums

GensDataPro herkent verschillende schrijfwijzen van datums en slaat hierbij de datum op in JJJJMMDD vorm en wordt ook een leesbare vorm getoond naast het invoerveld. Hierbij is er enige controle op juistheid van dagnummer en maandnummer. Wordt er een ongeldige maand ingevoerd dan wordt in de opgeslagen waarde nullen ingevuld bij de maand, zonder waarschuwing. De controle van de dagnummers is niet heel sterk, de niet bestaande 30 februari en 31 april kunnen gewoon ingevoerd worden.

Hieronder een tabel met invoer en de waarde die GensDataPro er van maakt:

Invoer	Opgeslagen waarde
30-14-2899	28990030 (30 2899)
7/28/2899	28990728 (28 jul 2899)
30 feb 2899	28990230 (feb 2899)
32-01-2899	28990032 (32 2899)
31 april 2899	28990431 (31 apr 2899)

GensDataPro > plaatsen

GensDataPro werkt op basis van een plaatsnamenlijst die u zelf kunt bewerken en uitbreiden. Het scherm nodigt uit de provincie te kiezen op basis van het geselecteerde land. De standaard meegeleverde set bevat 4 Zevenhuizens, inclusief coördinaten die op een eenvoudige kaart worden weergegeven.



Bij het invoeren van een plaatsnaam bij bijvoorbeeld geboorte of overlijden kunt u het recordnummer van de plaats invoeren of starten met typen van de plaatsnaam waarbij er slim ingevuld wordt op basis van de plaatsenlijst.

RootsMagic > datums

De controle en herkenning van datums in RootsMagic is solide. Datums met – / of maandnaam worden herkent en omgeschreven naar dagnummer maandnaam (in het Engels) en jaartal. Als de datum ongeldig is kleurt het datumvak geel en wordt de datum niet herschreven. Zo zie je dus snel of een datum goed is ingevoerd of niet. Controle van niet bestaande dagen binnen een maand wordt ook goed uitgevoerd.

Hieronder een tabel met invoer en de waarde die RootsMagic er van maakt:

Invoer	Opgeslagen waarde
30-14-2899	30-14-2899 (waarschuwing)
7/28/2899	28 July 2899
30 feb 2899	30 feb 2899 (waarschuwing)
32-01-2899	32-01-2899 (waarschuwing)
31 april 2899	31 april 2899 (waarschuwing)

Alhoewel de handmatige invoer dus al goed is wordt er ook een eenvoudige datum invoer geboden waar de juiste datum op een kalender geselecteerd kan worden.

RootsMagic > plaatsen

In RootsMagic wordt er gewerkt met een initieel lege plaatslijst. Het vinden van plaatsinformatie wordt ondersteund via een Gazetteer (=alfabetische lijst van aardrijkskundige namen), die bij de invoer Zevenhuizen 8 varianten geeft als suggestie.



De plaatsen in de Place List kunnen ook bewerkt worden waarbij de breedte- en lengtegraad handmatig ingevoerd kunnen worden of via GeoCoding automatisch opgehaald kunnen worden.

Welke stamboomprogramma’s hebben oog voor de kwaliteit van ingevoerde gegevens?

In de volgende tabel wordt weergegeven in hoeverre een goede datum controle beschikbaar is en er ondersteuning is op het vlak van plaatsnamen. Groen is goed, oranje is matig en rood is niet goed.

Programma	Datum controle	Plaatsnaam assistentie
Aldfaer	- (geen waarschuwing, wijzigt invoer)	-
Family Tree Builder	- (geen waarschuwing, wijzigt invoer)	- (plaatsnamen- lijst)
Geneaal	- (geeft waarschuwing)	- (plaatsnamen- lijst)
GensData Pro	- (geen waarschuwing, wijzigt invoer)	+
RootsMagic	+	+

Ter afsluiting informatie over de in deze test gebruikte stamboomprogramma’s:

Programma	Versie	Prijs	Gebruikt
Aldfaer	6.1	gratis	39%
Family Tree Builder	8.0	gratis	21%
Geneaal	9.1	gratis	< 1%
GensDataPro	2.9.9.2	€ 70,- (*)	8%
RootsMagic	7.2.1	$ 29,95	< 1%

*) € 60,- voor NGV leden



Eerder in deze reeks verschenen:

• Scans en bronvermeldingen toevoegen in verschillende stamboomprogramma’s

Scans en bronvermeldingen toevoegen in verschillende stamboomprogramma’s

Stel: u vindt via de website Delpher een advertentie in de krant met daarin melding van de verloving van uw oud-oom en oud-tante. Natuurlijk wilt u deze verloving opnemen in uw genealogische database bij het koppel, uiteraard met scan en bronvermelding. In dit artikel toon ik hoe hoe dit werkt (of niet) in de stamboomprogramma’s Geneaal, Aldfaer, Family Tree Builder, GensDataPro en RootsMagic.

Geneaal

Een verloving maakt in Geneaal geen onderdeel uit van de standaard gegevens die ingevoerd kunnen worden bij een relatie. Wel kan ondertrouw, huwelijk, kerkelijk huwelijk en scheiding worden vastgelegd.

Het is mogelijk om informatie over andersoortige feiten vast te leggen, zowel op het niveau van personen als relaties. Deze extra velden dient u eerst (eenmalig) te definiëren via het Bijzondere functies menu item.

Als type kan alleen tekst of memo worden gekozen, helaas niet datum (zodat er datum controle is) of plaats (zodat er een uitklapmenu met plaatsen verschijnt).

Als het veld is toegevoegd kunnen bij het bewerken van de relatie op het tabblad Extra velden de gegevens van de verloving ingevuld worden.

Geneaal heeft geen gestructureerd bronnensysteem. Bronvermeldingen kunnen alleen in ongestructureerde tekstvorm worden opgenomen in opmerking/referentie velden of een “extra” tekstveld.

Teksten en beelden kunnen alleen gekoppeld worden aan een persoon. Hierbij kan bij de afbeelding een titel en beschrijving worden opgegeven. In de beschrijving kan een transcriptie en bronvermelding in tekstuele vorm (als notitie) worden opgenomen. Maar let op, bij de partner moet deze handeling herhaald worden!

Bronvermeldingen ingevoerd bij standaard feiten komen in het GEDCOM bestand als notities, dus zullen in de ontvangen programma of website niet als bronvermelding herkend worden. De extra velden zijn met een niet standaard GEDCOM opgenomen, dit is op zich geldig maar waarschijnlijk gaat deze informatie verloren bij import in een andere programma of website. De standaard optie bij afbeeldingen is dat deze niet opgenomen worden in de uitvoer, als bij elke afbeelding het vinkje goed is gezet komen de referenties naar de afbeeldingen, inclusief de titel en notitie wel in het GEDCOM bestand terecht.

Conclusie: het koppelen van een bron inclusief scan aan een (niet standaard) gebeurtenis in een relatie is niet goed mogelijk.

Aldfaer

Een verloving kan in Aldfaer niet direct op het Huwelijk tabblad worden ingevuld, dat biedt alleen invulvelden voor de standaard feiten huwelijk, ondertrouw, een kerkelijk huwelijk en beëindiging.

Om de verloving toch vast te leggen kan er een nieuw feit aangemaakt worden. In de uitklaplijst met soorten feiten komt geen verloving voor, dus kiezen we hier Overig. In de uitklaplijst die dan verschijnt met de naam Categorie vullen we Verloving in. In het inhoud vak, wat in feit één groot ongestructureerd tekstveld is, wordt de transcriptie van de advertentie gezet.

Aldfaer kent geen gestructureerd bronnensysteem, er kan alleen een ongestructureerde tekst ingevuld worden in het veld Bron. Hierin zetten we een zelf samengestelde bronvermelding in naar de Haagsche Courant, inclusief directe URL naar het artikel in Delpher.

De verloving-als-feit kan bij opvoeren ook direct toegevoegd worden bij de partner. Maar, feiten worden in Aldfaer genoteerd per persoon. Dus als er later een aanpassing gedaan moet worden aan het feit dan moet dit plaatsvinden bij beide personen iets wat makkelijk over het hoofd kan worden gezien.

Bestanden kunnen alleen gekoppeld worden aan een persoon, niet aan bronnen, feiten of meerdere personen. De scan van de advertentie wordt dan ook gekoppeld aan de persoon. Een enkel opmerkingen veld bij het bestand kan dienen om de vindplaats van de scan te noteren. Helaas dient deze handeling herhaald te worden voor de partner.

De informatie wordt deels op een gestructureerde wijze ingevoerd, in het geëxporteerde GEDCOM bestand is alle informatie wel opgenomen, maar bronnen is de meeste eenvoudige vorm en afbeeldingen gekoppeld aan personen (niet aan de bronvermelding). Wanneer het GEDCOM bestand wordt ingelezen in een ander stamboomprogramma of website dan zullen de bronnen wel herkend worden, ook de feiten zullen waarschijnlijk herkend worden, maar zijn gekoppeld aan personen niet aan het koppels.

Conclusie: het koppelen van een bron inclusief scan aan een (niet standaard) gebeurtenis in een relatie is niet goed mogelijk.

 

Family Tree Builder

Family Tree Builder is het stamboomprogramma van MyHeritage, deze is beschikbaar in vele talen waaronder het Nederlands. In Family Tree Builder kunnen er feiten worden toegevoegd aan gezinnen, waaronder een verloving.

Via een “feit vermelding” kan een bronvermelding worden toegevoegd aan het feit. Hiertoe maken we eerst een bron aan voor de Haagsche Courant via het “archief” (of vindplaats/repository) van Delpher.

Hierna kan de bronvermelding worden ingevoerd, waarbij er ook ruimte is om tekst uit de bron (zoals transcriptie) op te nemen.

De scan van de bron hebben kan helaas niet direct aan de bronvermelding gekoppeld worden, gelukkig wel aan het feit. Er kan echter bij de foto geen extra informatie (zoals vindplaats) worden opgenomen.

Alle informatie wordt op een gestructureerde wijze ingevoerd, in het geëxporteerde GEDCOM bestand is de informatie op de juiste manier opgenomen. Opmerkelijk genoeg is de scan nu ineens wel aan de bronvermelding gekoppeld. Wanneer het GEDCOM bestand wordt ingelezen in een andere stamboomprogramma of website is de kans groot dat de informatie goed overkomt.

Conclusie: het koppelen van een bron en scan aan een gebeurtenis in een relatie is mogelijk, alhoewel er wel enige inconsistentie bestaat tussen bronvermelding en bijbehorende scan bij een feit in de gebruikersinterface.

 

GensDataPro

GensDataPro heeft een sjabloon-gestuurd bronnensysteem, echter geen notie van vindplaatsen. In de standaard set van brontypen zit niet direct een krantenartikel, dus deze dient eerst (eenmalig) aangemaakt te worden.

Op basis van het brontype “Algemene bron” maken we (eenmalig) een nieuw brontype. Hiertoe moeten de velden gedefinieerd worden die we willen vastleggen.

Nu kan er een nieuwe bron aangemaakt worden op basis van het nieuw gemaakt brontype “Krantenartikel”. Naast de door ons gedefinieerde velden kunnen er ook foto’s en transcripties toegevoegd worden.

In GensDataPro kunnen aan relaties zogenaamde activiteiten worden toegevoegd, zoals bijvoorbeeld een verloving.

Via een bewerkhandeling kan de aangemaakte bronvermelding aan de activiteit worden gekoppel.

Alle informatie wordt op een gestructureerde wijze ingevoerd. De navigatie is niet de meest gebruikersvriendelijke, je moet het (technische) systeem even doorkrijgen. In het geëxporteerde GEDCOM bestand is de informatie op de juiste manier opgenomen. Wanneer het GEDCOM bestand wordt ingelezen in een andere stamboomprogramma of website is de kans groot dat de informatie goed overkomt.

Conclusie: het koppelen van een bron inclusief scan aan een gebeurtenis in een relatie is mogelijk.

 

RootsMagic

RootsMagic is een Engelstalig stamboomprogramma dat niet beschikbaar is in het Nederlands. Binnen RootsMagic kun je aan personen Facts toevoegen, waaronder een Engagement. Aan de verloving kan ook een bronvermelding worden toegevoegd.

RootsMagic heeft een sjabloon-gestuurd bronnensysteem, echter geen notie van vindplaatsen (of repositories). Er wordt een grote, Amerikaanse geënte lijst met brontypen getoond, de keuze valt op Newspapers.

Op het Citation tabblad vullen we de gegevens van de bron in.

Op het Detail text tabblad kan de transcriptie van de advertentie worden opgenomen (de rode kronkellijn geeft aan dat RootsMagic de Nederlandse tekst niet herkend, hetgeen verder geen probleem vormt).

Tenslotte kan via het Media tabblad de scan van de advertentie worden toegevoegd.

Alle informatie wordt op een op een gestructureerde en gebruikersvriendelijke, maar Engelstalige wijze ingevoerd. In het geëxporteerde GEDCOM bestand is de informatie op de juiste manier opgenomen. Wanneer het GEDCOM bestand wordt ingelezen in een andere stamboomprogramma of website is de kans groot dat de informatie goed overkomt.

Conclusie: het koppelen van een bron inclusief scan aan een gebeurtenis in een relatie is mogelijk.

 

Samenvatting

Een serieuze stamboomonderzoeker wil alle gevonden informatie, ook de minder standaard genealogische feiten, over personen en koppels op een gebruikersvriendelijke en gestructureerde wijze vastleggen in een genealogische database inclusief scans en bronvermeldingen. Dat alle gegevens op de juiste wijze in de GEDCOM komen is belangrijk, voor publicatie en wanneer er gegevens naar een ander stamboomprogramma gemigreerd moeten worden.

Gebruikersvriendelijkheid is een subjectief gegeven. Maar of bepaalde functies wel of niet beschikbaar zijn kan wel objectief worden beoordeeld:

Programma	Niet standaard feit bij gezin	Bronvermel-ding bij feit	Afbeelding bij bronverm.
Geneaal	- (ongestr.tekst)	- (ongestr.tekst)	- (afb. bij pers.)
Aldfaer	- (wel bij pers.)	- (ongestr.tekst)	- (afb. bij pers.)
Family Tree Builder	+	+	-  (wel bij feit)
GensData Pro	+	+	+
Roots Magic	+	+	+

Ter afsluiting informatie over de in deze test gebruikte stamboomprogramma’s:

Programma	Versie	Prijs	Gebruikt
Geneaal	9.1	gratis	< 1%
Aldfaer	6.1	gratis	39%
Family Tree Builder	8.0	gratis	21%
GensData Pro	2.9.9.2	€ 70,- (*)	8%
Roots Magic	7.2.1	$ 29,95	< 1%

*) €60,- voor NGV leden

Waar zijn uw voorouders geboren? Een geo kwartierstaat toont het!

In een kwartierstaat worden de directe voorouders in mannelijke en vrouwelijke lijn van een proband (ook wel kwartierdrager genoemd) getoond. Veelal wordt een kwartierstaat weergegeven in een tekstuele of een meer grafische vorm:

(klik afbeelding voor grote weergave)

Genealogie Online biedt via de Kwartierstaat PDF wizard ook de mogelijkheid om modern ogende kwartierstaten te maken die u kunt (laten) uitprinten (en te laten plastificeren om te dienen als placemat!)

(klik afbeelding voor grote weergave)

Geografische gegevens in kwartierstaat

Wilt u een idee krijgen waar de voorouders zijn geboren dan kunnen de geboorteplaatsen op een kaart worden afgebeeld:

 (klik afbeelding voor grote weergave)

Een idee van de Amerikaanse genealogische blogger Paul Hawthorne, die de kwartierstaat en de geboorteplaatsen combineert, bleek erg populair. Het idee is simpel: in plaats van de namen worden de geboorteplaatsen (of provincies/landen) getoond, waarbij elke plaats een gekleurde achtergrond krijgt om nog makkelijker patronen te onderscheiden.

Ook Nederlandse bloggers als Peter Fasol (Een kaartje voor 6 generaties #MyColorfulAncestry) en Peter Miebies (De geografische kwartierstaat) schreven hier ook over, beide maakten hun eigen geografische kwartierstaat (onder de noemer #MyColorfulAncestry).

De “geo kwartierstaat” kan vrij eenvoudig in bijvoorbeeld Excel worden gemaakt. Genealogie Online heeft deze kwartierstaat weergave opgenomen in haar dienstverlening als onderdeel van het Plus en Premium abonnement. Op basis van een GEDCOM bestand en het “aanwijzen” van de proband (als zogenaamd startpunt) wordt er naast de tekstuele en grafische weergaven ook een geo kwartierstaat gemaakt.

Mijn eigen geo kwartierstaat, die door Genealogie Online automatisch is aangemaakt, ziet er als volgt uit:

(klik afbeelding voor grote weergave)

Wanneer de muis over een plaats wordt gehouden in de geo kwartierstaat wordt de naam, geboortejaar en -plaats getoond van de betreffende voorouder.

De geo kwartierstaat kan ook aangepast worden, er kan gekozen worden voor weergave van provincies of landen. Zo blijkt dat 76% van mijn voorouders in Zuid-Holland geboren te zijn, iets wat ik me nog nooit had gerealiseerd!

Let op met gebruik van andermans werk!

De hier afgebeelde foto is door mij deze zomer gemaakt, een mooi Nederlands landschap. Als maker van de foto heb ik automatisch het auteursrecht op dit originele 'werk'. Ik hoef het niet te registreren of te voorzien van een copyright teken ©.

Het auteursrecht geeft mij de volgende rechten: 

- het recht om het werk openbaar te maken
- het recht om het werk te verveelvoudigen
- persoonlijkheidsrechten, waaronder:

• het recht me te verzetten tegen openbaarmaking van het werk zonder vermelding van mijn naam;
• het recht me te verzetten tegen openbaarmaking van het werk onder een andere naam dan mijn naam;
• het recht me te verzetten tegen wijzigingen in het werk, tenzij dit verzet in strijd met de redelijkheid en de billijkheid is;
• het recht me te verzetten tegen misvorming, verminking of andere aantasting van het werk, die mijn goede naam kan schaden.

De begrippen 'openbaar maken' en 'verveelvoudigen' zijn overigens "technologieneutraal". Het maakt dus niet uit met behulp van welke techniek of welke middelen het openbaar maken of verveelvoudigen wordt gedaan.

Kortom, u mag niet zo maar bovenstaande foto in een boek opnemen of op uw website plaatsen!

Waarom deze waarschuwing? 

Stamboomonderzoekers verzamelen in het kader van hun genealogische onderzoek of vastlegging van de familiegeschiedenis informatie en ook beeldmateriaal. Voor persoonlijk gebruik is er geen probleem. Maar bij publicatie in boek of op website wordt het spannend. Bij stukken tekst, afbeeldingen, foto's enz. moet u zich afvragen wie de maker van een werk is. Als u dat niet zelf bent kunt u het niet publiceren, tenzij de auteur van het 'werk' meer dan 70 jaar geleden is overleden of dat de auteur (of rechthebbende) u toestemming heeft gegeven om het werk te publiceren.

Een voorbeeld: de foto hiernaast, van mijn betovergrootouders, is vermoedelijk gemaakt rond hun huwelijk in 1899. De fotograaf heeft het auteursrecht! Stel, het was een jonge fotograaf van 25 jaar en hij is oud 80 jaar geworden. Dus, 25 jaar in 1899 betekent overleden in 1954. Het auteursrecht vervalt dan pas in 2024!

Dat het "mijn" betovergrootouders zijn doet hier niets aan af. Ook het feit dat ik de scan (van de foto die ik fysiek in mijn bezit heb) zonder commerciële bedoeling in mijn stamboom heb staan is niet relevant. Als ik een klein gedeelte/uitsnede van de foto publiceer en de naam van de fotograaf opneem wijzigt dit niets aan de situatie. Ik heb de plicht om te onderzoeken of ik het auteursrecht niet schend. Als er auteursrecht op een werk zit mag het niet zonder toestemming gepubliceerd worden. En dat geldt ook voor u als stamboomonderzoeker en verenigingen!

Gevolgen inbreuk op auteursrecht

Archiefinstellingen met beeld- en krantencollecties, zoals het IISG, Stadsarchief Rotterdam en Erfgoed Leiden en omstreken, hebben bakzeil gehaald bij de rechtbank vanwege het publiceren van foto's en/of scans op hun website waarop auteursrecht rust.

Organisaties als Pictoright (behartigen de belangen van "visuele makers in Nederland") , Lira
("Auteursrechtorganisatie voor schrijvers en vertalers van gedichten, verhalen, essays, columns, novellen, romans, éénakters, toneelstukken, sketches, hoorspelen, tv-spelen, series en films voor tv, conferences en muziek-dramatische werken, zoals opera’s, operettes, musicals en nog veel meer....") en Brein ("Bestrijdt piraterij namens auteurs, producenten en distributeurs van muziek, film en interactieve software") komen in Nederland op voor de belangen van de "makers" en schuwen claims niet. En dan heb je ook de buitenlandse evenknieën van genoemde organisaties. Maar ook individuele makers kunnen u aanspreken op inbreuk op hun auteursrecht. En of je het nu wel of niet eens bent met deze wetgeving, ze staan in hun recht.

Als (amateur)genealoog bent u hiervan niet gevrijwaard! Let dus op welk materiaal u publiceert, vraag toestemming (of neem een licentie op het werk) bij de rechthebbende. Als u dit niet doet loopt u het risico dat een maker (of belangenorganisatie namens de maker) inbreuk op zijn/haar auteursrecht in uw publicatie constateert en dan een schadevergoeding vordert of u "vraagt" alsnog een licentievergoeding van honderden euro's te voldoen.

Heeft u teksten en/of afbeeldingen van derden gepubliceerd op bijvoorbeeld een website? Controleer dan nu of u deze wel mag publiceren!

Tip: Wilt u afbeeldingen van bijvoorbeeld een gebouw als kerk of kasteel opnemen ter illustratie, zoek dan via Google Afbeeldingen (via Zoekhulpmiddelen > Gebruiksrecht) naar afbeeldingen die u mag hergebruiken (vaak herkenbaar aan Creative Commons licentie). Nogmaals: dat een afbeelding (of tekst of video) op Internet staat of in de krant staat betekent niet automatisch dat u het in uw publicatie mag opnemen.

Lees meer over dit onderwerp op de website www.auteursrecht.nl.

De eroderende resultaten van het WieWasWie-project

Vandaag is de betaalmuur geactiveerd op de WieWasWie website. Helaas brengt het langverwachte betaalde abonnement de stamboomonderzoeker geen nieuwe functionaliteit, er is alleen minder gratis. Wat is er eigenlijk sinds de dag dat de website live ging op 2 juli 2012 (alweer 3 jaar, 7 maanden en 6 dagen geleden) voor gebruikers bij gekomen op de website? En hoe verhoudt dit zich tot de voorganger Genlias?

Gebruikersfuncties

De eerste kritiek die losbarstte toen de WieWasWie website live ging betrof een functie die Genlias wél had en stamboomonderzoekers niet wilden missen: zoeken op twee personen. Er werd zelf een heuse protestactie opgestart om Genlias in lucht te houden. Het zoeken op 2 personen kwam, waarschijnlijk mede door de genealogen-opstand, op 5 november 2012 beschikbaar op de WieWasWie website, Genlias bleef nog in de lucht tot 1 januari 2013. Dat juist deze functie achter de betaalmuur verdwijnt voelt dus wel een beetje als een opgestoken middelvinger.

De betaalmuur is wel de start van (eerlijkere) concurrentie. Andere aanbieders zoals Open Archieven, kunnen door betere/andere functionaliteit te bieden, sommige gratis andere betaald, proberen om een fijne zoekervaring te bieden en gebruikers daarmee verleiden om een abonnement te nemen voor nog meer functionaliteit. De betaalmuur levert het CBG niet alleen extra geld op (naast de bijdrage die archiefinstellingen betalen en de reclame inkomsten) voor beheer en hopelijk innovatie, het vormt ook een aansporing om te blijven verbeteren om niet al te ver op de concurrentie achter te raken.

(klik op de afbeelding om nog even met weemoed deze vergane website te bekijken)

Genlias was beschikbaar in het Nederlands en Engels. De Engelstalige gebruikers van WieWasWie moesten tot 28 januari 2014 (dus zo'n 1,5 jaar) wachten tot de WieWasWie website ook in het Engels beschikbaar was.

De WieWasWie website had toen het in 2012 live ging wel functies die Genlias niet had: links naar scans en het maken van een stamboom.

Voor het bekijken van de scans, die veelal gewoon op de website van de archiefinstellingen bekeken worden, moest je wel eerst inloggen. Gelukkig werd deze overbodige eis op 23 april 2015 losgelaten, zodat je ook zonder in te loggen de scans kunt bekijken.

Op 2 maart 2015 werd het einde van de stamboom (en resultaten delen) module aangekondigd "vanwege de focus op historische persoonsinformatie uit historische bronnen". Deze marketing taal (of gezwalk zoals ik het in een eerder artikel noemde) moest verbloemen dat de kwaliteit van de stamboom module onvoldoende was en dat ze hierin niet wilden investeren. De personen uit de stambomen werden uit de zoekresultaten gehaald en sinds 4 januari 2016 zijn de stamboomfuncties helemaal verdwenen. Doordat de exportfunctie niet van hoge kwaliteit was en het door CBG gegeven advies om de gegevens te importeren in StamboomNederland, is er waarschijnlijk data van stamboomonderzoekers verloren gegaan.

Netto resultaat zeer mager

Als we de gebruikersfuncties van de WieWasWie website vergelijken met Genlias, dan blijkt dat de miljoenen euro's die het WieWasWie-project verstookte dus een website heeft opgeleverd die (uiteindelijk) dezelfde functionaliteit biedt als Genlias, in een moderner jasje, plus de links naar scans (en wellicht 'favorieten').

Persoonlijk had ik gehoopt op meer. Immers, Genlias moest het veld ruimen omdat de 15 jaar oude website qua technologie niet meer "klaar voor de toekomst" was, uitbreidingen waren niet mogelijk. Je zou dus denken dat qua technologie de website WieWasWie een grote verbetering was. Ik heb de indruk dat de kosten in ieder geval lager zijn geworden voor de deelnemende archieven. Echter, sinds de live-gang van WieWasWie is de zoektechnologie (Solr)alweer vervangen door een andere technologie (ElasticSearch) - wederin op basis van verkregen subsidie. Is de technologie nu wel toekomst bestendig, klaar voor nieuwe functionaliteiten?

Collectie registratie systeem

Waar de meeste gebruikers alleen de 'voorkant' kennen van WieWasWie is er ook een 'achterkant', het zogenaamde collectie registratie systeem (CRS). In dit systeem kan een archiefinstelling de gegevens (nadere toegangen/indexen) invoeren. Naar mijn weten maken niet veel archiefinstellingen gebruik van deze functionaliteit, zij exporteren de gegevens uit hun eigen systeem wat dan ingelezen wordt in de database van WieWasWie, maar daarover later meer. 

Onder andere archiefinstellingen die deelnemen in WieWasWie hebben van mij een hergebruikverzoek ontvangen. Ik wil al hun data in machineleesbaar formaat ontvangen en deze bijvoorbeeld presenteren op Open Archieven zodat onderzoekers gegevens makkelijker kunnen vinden (door slim zoeken methode, waaronder zoeken op 2 personen) en meer informatie krijgen (door te zoeken naar gerelateerde akten en informatie te koppelen aan andere databronnen). Eén van de aangeschreven archiefinstellingen bleek gebruiker te zijn van het CRS en meldde mij dat zij een offerte op zouden vragen bij WieWasWie (dus CBG) voor het verkrijgen van de gegevens. De "offerte" verbaasde mij nogal, de offerte meldt dat er een exportfunctie gebouwd moest worden en dat er daarna nog een aanzienlijk tijd (en dus geld) nodig was voor het daadwerkelijk uitvoeren van de export. Uit betrouwbare bron weet ik dat WieWasWie bij de oplevering een exportfunctie had. Dus, of deze functie is ook onderweg gesneuveld, of de huidige exploitatiepartner heeft hier geen kennis van, of partijen proberen het deelbaar maken van gegevens te frustreren. Hoe dan ook, deze archiefinstelling lijkt dus niet over de eigen (door vele vrijwilligers gemaakte) indexen te kunnen beschikken bij WieWasWie. Schokkend.

Datamodel Archive 2 All (A2A)

Veel gebruikers zijn toch tevreden met WieWasWie. Waarom? Vanwege de gegevens! En laat die nu afkomstig zijn van de archiefinstellingen (dezelfde als sinds de start van WieWasWie, er zijn geen extra archiefinstellingen aangesloten!). Onderstaande grafiek laat zien dat de WieWasWie website (blauwe lijn) zo'n 110 miljoen persoonsvermeldingen presenteert. Ter vergelijking: in december 2012 bood Genlias zo'n 65 miljoen persoonsvermeldingen.

Doordat WieWasWie een de-facto data monopolie had, lopen zij zo ver voor op alternatieven als Archieven.nl (groene lijn) en Open Archieven (paarse lijn). Door de Wet hergebruik overheidsinformatie is WieWasWie echter haar monopolie positie kwijt. Open Archieven (en een ieder) kan nu beschikken over de data van de archiefinstellingen. De praktijk leert dat meer archiefinstellingen niet direct kunnen beschikken over hun eigen data, maar zeker welwillend zijn om de data voor een ieder herbruikbaar te maken als open data. Voor RHC's en Nationaal Archief is het principe van open data leidend. Voor Open Archieven is het streven om nog dit jaar het aantal persoonsvermeldingen op de WieWasWie website te overtreffen.

(klik op de afbeelding voor een grotere, interactieve versie van de grafiek)

Maar eerlijk is eerlijk, het WieWasWie-project heeft op dit vlak wel iets bijgedragen. En wel door een standaard te maken voor het uitwisselen van gegevens: het A2A model. Waar het in het Genlias tijdperk veel gehannes was om de door de vrijwilligers gemaakte indexen van het archief naar Genlias te krijgen is hierin door deze standaard de broodnodige stroomlijning gekomen. 

A2A mag dus best één van de kroonjuwelen van het WieWasWie-project genoemd worden. Het is dus jammer om te zien dat er sinds het opleveren van deze open standaard (versie 1.7 van 7 april 2011) niets aan deze standaard is verbeterd. Het CBG, dat formeel het A2A model beheert, heeft hier tot op heden geen tijd voor gehad. Erg jammer, want de standaard heeft potentie. 

Zo zijn er diverse projecten gaande om het notarieel archief te digitaliseren, dat moet dan toch in A2A gegoten worden? Er zit een basis in A2A om ook gegevens van objecten vast te leggen (denk aan huizen, boten, enz.), maar deze is nog niet uitgewerkt. Als gebruiker van A2A (ook Open Archieven maakt er gebruik van!) heb ik veel ervaring opgedaan met deze standaard, partijen als Picturae, DE REE en DeventIt die deze standaard ook in hun systeem hebben geïmplementeerd zullen ook ervaring hebben opgedaan. Van deze ervaring wordt geen gebruik gemaakt.

Het Beheer- en OntwikkelModel voor Open Standaarden (BOMOS) is een instrument dat helpt bij de inrichting van het beheer van open standaarden. In de beschrijving van BOMOS staat de volgende uitspraak waar ik het hartgrondig mee eens ben: "Een standaard die niet beheerd wordt is geen standaard!". Dat A2A niet wordt beheerd of zelfs wordt gepromoot is betreurenswaardig. Gelukkig wordt het A2A model nog wel gebruikt, door Nederlandse archiefinstellingen, Open Archieven en zelfs door partijen als Ancestry.com en MyHeritage (die ík heb gewezen op deze standaard).

Projectevaluatie

Het zou goed zijn voor de archiefsector en subsidieverstrekkers om het WieWasWie-project weer eens te evalueren. En dan niet zo zeer met de vraag of het project de resultaten heeft opgeleverd die beoogd waren. Maar meer focussen op de fase hierna: zijn de projectresultaten duurzaam geborgd bij de juiste partij zodat projectresultaten niet meer eroderen dan gewenst? In deze tijd, waar in de archiefsector veel aandacht is voor archiefinnovatie, lijken mij inzichten hierover van grote waarde.

---

Voor wie de voorgeschiedenis van het WieWasWie-project wil teruglezen, zie WieWasWie, een chronologisch overzicht (uit april 2012).