Ervaringen CABR-terminal

Vandaag kon ik plaatsnemen achter één van de vijf terminals bij het Nationaal Archief die toegang geven tot intern.oorlogvoorderechter.nl – de afgeschermde versie van de oorlogvoorderechter.nl website waar je wél de scans van het Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging (CABR) kunt bekijken en belangrijker: alle beschikbare scans full-text doorzoeken.

De vijf CABR-terminals vullen de ongeveer 50 “beperkt openbaar” werkplekken aan die ook vandaag weer goed gevuld waren. Voor de terminals krijg je – bij je besluit tot inzage – een kaart met het nummer van de terminal waar je mag plaatsnemen. Deze kaart moet je zichtbaar bij de CABR terminal leggen zodat de beveiliging toezicht kan houden en natuurlijk de webcam van je laptop komt afplakken.

De vijf CABR-terminals zijn gewone laptops met los beeldscherm, toetsenbord en muis. Qua software werk je met een dichtgetimmerde Microsoft Edge browser (geen developer console, geen view source, …) die toegang heeft tot intern.oorlogvoorderechter.nl en verder niets (je hebt dus geen toegang tot andere websites). Simpel en effectieve beveiliging, snap het bedragen van €5 miljoen in de kamerstukken dus niet helemaal.

Waar je via de website oorlogvoorderechter.nl alleen kunt zoeken op de namen van de personen waar een CABR-dossier is, krijg je via de CABR-terminal nu ook zoekresultaten ín de dossiers. Een kaart naast de CABR-terminal meldt dat we een derde van de ruim 30 miljoen pagina’s kunnen doorzoeken. Een actuele teller met het aantal doorzoekbare scans/transcripties en wellicht zelfs een indicatie die beschrijft welke dossiers als wel zijn gescand (letters achternaam A-H?) en welke niet geeft de onderzoeker toch wat meer houvast.

Wanneer je een dossier selecteert dan worden ook het aantal scans gemeld en bij sommigen, staat hier dus: “nog niet gescand”. De dossier weergave (wat denk ik de meeste ontwikkeltijd in is gaan zitten) toont een tabblad met uitgelichte bronnen en soms zelfs foto’s. Het tabblad Rechtsgang geeft een overzicht van de verschillende juridische stappen (fase 1 onderzoek, verdenking, arrestatie, verhoor, voorarrest, fase 2 besluit, dagvaardging, zitting, oordeel, fase 3 nasleeg, reclassering en strafvermindering). De documenten zijn automatisch herkend (resultaat TRIADO?) en geselecteerd. Een derde tabblad Dossier toont nog meer documenten (is Documenten niet een betere tabnaam dan het dubbelzinnige Dossier?). Of dit alle documenten zijn of een rest categorie wordt niet echt duidelijk, wel heb je hier ook weer filters voor verschillende documententypen als verhoor, bewijsmateriaal, dagvaarding, zitting, gratie, oordeel, voorarrest en arrestatie.

Het full-text zoeken heeft mijn grootste aandacht, dit is immers de belofte van het Oorlog voor de rechter project. Helaas lijkt die zoekfunctie niet heel veel aandacht te hebben gehad. Je kunt op meerdere termen zoeken, maar de zoekterm-highlighting werkt dan niet, die lijkt alleen te werken als je zoekt op 1 term en dat doet een onderzoeker zelden! Ook is gebruik van wildcards (*?) of booleaans zoeken (AND, OR, NOT) niet mogelijk. Daarentegen maken diakritische tekens niet uit, zoeken op Brizee en Brizée leveren hetzelfde aantal resultaten op.

Wanneer je op een zoekresultaat klikt dan opent de scanweergave, waarbij de pagina waar de zoekterm(en) op voorkomt gelijk wordt getoond. Er is denk ik getracht om deze (IIIF?) viewer zeer simpel te houden. Het contrast of licht/donker aanpassen is er niet bij, ook de roteerfunctie heb ik (vooral bij de achterkant van briefkaarten) meerdere keren gemist. Ik was bang dat een bronvermelding ontbrak, maar de rondlopende medewerker van NA dienstverlening wees me op een drietal puntje die een nette bronvermelding zichtbaar maakte, inclusief citatie en permalink. Een permalink is een internetadres voor de betreffende bron die niet meer wijzigt en je altijd naar die bron brengt. Jammer dus dat permalinks als https://oorvdr.nl/document/?id=35902-0294 niet werken (niet op de CABR-terminal en via internet krijg je een inlogscherm).

Alle scans zijn automatisch getranscribeerd en bij de scan kun je de tekst weergeven. Vooral in de gevallen dat je zoekt op meerdere termen en deze dus niet worden gemarkeerd op de scan is het handig om via Ctrl-F in de herkende tekst te zoeken. Ook is er de knop “Tekst kopiëren”. Toch jammer (bijna sadistisch) dat ze deze knop niet verbergen, want op de CABR-terminals kun je niet “plakken”. Het is en blijft een beperkt openbaar archief. Dus het is heel veel overtypen/overschrijven. De persoon naast me probeerde de tekst in te spreken via z’n iPad, gelukkig werd hij hierop aangesproken door de beveiliging, waarna ik mijn concentratie weer beter kon behouden.

De scans worden ook automatisch voorzien van lichtblauw gemarkeerde begrippen die uitleg geven of S.D. , arbeidsinzet, enz. Na twee scans bekijken heb ik deze functie uitgezet. Daar zit ik als onderzoeker niet op te wachten. Wel had ik gehoopt dat je toch iets meer van een onderzoeksomgeving (gekoppeld aan je NA-login) waarin je kunt bijhouden welke dossiers/akten je al hebt bekeken of het vastleggen van favorieten.

CABR-onderzoek

Ik zat op 23 juni om 13;00 klaar zat om een tijdslot voor een CABR-terminal te reserveren, maar dat was niet alleen om de (technische) resultaten van Oorlog van de Rechter te beoordelen. Ik doe ook onderzoek naar een groep Hagenaars, waaronder mijn oud-oom Willem Hermanus Brizee en zijn neef Franciscus Arnoldus Blauw, die eind augustus ’44 zijn opgepakt voor de arbeidsinzet. Via arrestantenbewaarplaats Lyceumplein (in Den Haag) en kamp Amersfoort zijn de meest in Neuengamme en verder terecht gekomen. Het merendeel is niet teruggekeerd.

Voor dit onderzoek had ik een lijst met zoektermen opgesteld die ik op de CABR-terminal heb ingevoerd. Omdat het hierbij met name om slachtoffers gaat kon ik niet veel vinden (vaak geen resultaten, soms wel resultaten maar niet relevant). Een enkele getuigenis van een vader van één van de Haagse mannen. Dat mijn oud-oom en zijn neef waarschijnlijk in de Boekhorststraat zijn opgepakt op 28 augustus 1944 leverde mij geen relevante hits (wel de behoefte aan plaats en datum filtering, maar dat is lastig).

Mogelijke betrokken landwachten als Greuters, Straver, IJspeert, Veenstra, Pohlkamp en Poldner zijn wel berecht, maar niet voor feiten die hebben geleid tot de afvoer richting Duitsland en uiteindelijke dood van vele mannen uit de Haagse regio.

Meeer hits leverde de namen van “daders” op, maar veel CABR-dossiers had ik al ingezien. Een verklaring van J.J. Viane (zelf werkzaam bij het gewestelijk arbeidsbureau) in het dossier van B.J. F. Karreman (NL-HaNa, CABR 2.09.09 invnr 70328, scan 0068) was nieuw en leverde mij iets meer inzicht in de arbeidsinzet, hoe de Haagse sociale dienst gedurende de oorlog werd betrokken bij het opsporen van onderduikers, het Haagse gewestelijke arbeidsbureau en direct betrokkenen:

Daarna heeft LOOIS de hulp ingeroepen van de recherche, en werd ik onder geleid van LOOIS, KARREMAN en twee rechercheurs overgebracht naar het Bureau van de S.D. aan het Binnenhof 7, alhier. Vanuit dit bureau werd ik ‘s avond overgebracsht naar het Bureau van Politie aan het Lyceumplein, alhier. Door omkoping van den chef van dit Bureau, VAN DEN NOUWELAND, door mijn collega’s in de illegaliteit, heeft deze de zaak tegen mij onder zich gehouden. VAN DEN NOUWELAND heeft mij toen, na ongeveer 6 dagen, weer in vrijheid gesteld, waarna ik direct ben ondergedoken. Nadien zijn LOOIS en KARREMAN nog drie a viermaal naar mijn woning in de Aalbesstraat 4 alhier geweest, om mij te zoeken, echter zonder resultaat. Genoemde LOOIS is een doortrapte ploert. Hij heeft zeer veel slachtoffers gemaakt in den tijd, dat hij aan het Arbeidsbureau werkzaam was. Deze slachtoffers werden steeds na hun arrestatie via het bureau aan het Lyceumplein alhier, overgebracht naar het concentratiekamp te AMERSFOORT.

en in de verklaring van LOOIS:

[..] overgebracht naar het Bureau van de Politie aan het Lyceumplein, aldaar. Dit was de gewone gang van zaken. Door mij gearresteerde personen bracht ik ssteeds naar het bureau van Politie aan het Buitenhof te s-Gravenhage. Vandaar werden zij automatish ter beschikking gesteld van den chef van de Preventieve Politie VAN DEN NOUWELAND.**

De term Preventieve Politie was ik nog niet eerder tegengekomen, de naam Van den Nouweland wel. Helaas heeft hij mijn oud-oom en zijn neef niet vrijgelaten, ze hebben de oorlog niet overleefd (overleden resp. 3 mei ’45 te Ravensbrück en 18 januari ’45 te Neuengamme).

Wellicht waren mijn verwachtingen, door de (grotendeels onterechte) ophef omtrent het openbaar worden en online plaatsen van het CABR, wat te hoog. Dat je door full-text search in de “dader-dossiers” ook snippertjes info vindt over slachtoffers kan vinden klopt. Maar niet over alle slachtoffers. En vaak niet heel veel getuigenverklaringen die je ook nog eens via andere bronnen moet controleren. En dat die VAN DEN NOUWELAND omkoopbaar was en dus mensen heeft beschermd, moet je wel afzetten tot de vele mensen die wél voor de arbeidsinzet zijn afgevoerd.

En toch is het op deze wijze van ontsluiten van archieven zeer waardevol!