In Wat worden de 3 belangrijkste archieftrends in 2014?” noemt archivaris Christian van der Ven de volgende trend die ik graag eens uitdiep:

3. Verdienmodellen zijn uit, open data is in
Archieven willen werk maken van open data, maar krijgen daarnaast steeds vaker de opdracht om geld te verdienen aan hun collecties. Van alles iets is feitelijk niets, keuzes worden duidelijker en scherper.

Voor het referentiekader even de definities.

Het verdienmodel

Een verdienmodel beschrijft de manier waarop een organisatie geld verdient. Dat kan bijvoor­beeld door de verkoop van goederen, het aanbieden van een dienst (via abonnement of betaling voor gebruik) of het aanbieden van reclamemogelijkheden.

Open data

Open data is data die vrij gebruikt kan worden, hergebruikt kan worden en opnieuw verspreid kan worden door iedereen – onderworpen enkel, in het uiterste geval, aan de eis tot het toe­schrijven en gelijk delen.

Open data versus het verdienmodel

Met de definities van beide termen in gedachten kan de conclusie zijn dat deze twee elkaar uitsluiten, dat je dus een keuze moet maken. Maar is dat wel zo? Welk archief verkoopt bijvoorbeeld index gegevens? Archieven willen nog wel eens de scans verkopen van akten of beeldcollectie. Open data betekent niet dat je ‘alles wat je hebt’ allemaal in machineleesbaar formaat op Internet zet, het is geen zwart-wit keuze!

Verdienen alleen voor bedrijven?

Dat archiefinstellingen de opdracht krijgen om te verdienen aan hun collectie zal bij sommigen de reactie oproepen “dat commerciële gedoe past alleen bij bedrijven, straks moeten we overal voor betalen”. Sorry hoor, maar we betalen al overal voor, alleen de wijze waarop verschilt, de ene methode is alleen zichtbaarder dan anderen. Een boek koop je in de winkel door direct geld te overhandigen (fysiek danwel elektronisch). De archief­instelling­en betalen we indirect via de belasting. Het grappige is natuurlijk dat we met z’n allen liever minder belasting betalen, maar een toegangsprijs voor een archief is ook uit den boze… Het gaat mij hierin niet om de politieke discussie. Ik denk dat als archiefinstellingen willen verdienen aan hun collectie (dit is een keuze), ze dit kunnen. Om alvast een idee te opperen: de meeste archiefwebsites zijn alleen in het Nederlands beschikbaar. De niet-Nederlandse genealogen populatie met Nederlandse voorouders is een leuke doelgroep. Maak een maatwerk onderzoeksdienst voor de niet-Nederlanders. Je maakt gebruik van de eigen collectie die weer beter beschikbaar komt voor een niet-Nederlands publiek. Voor een dergelijke dienstverlening is een uurtarief vrij gebruikelijk! Maar in dit artikel wil ik vooral betogen dat open data archiefinstellingen ook veel kan opleveren!

Anderen kunnen geld verdienen aan onze data?

Een veelgehoorde drempel bij organisaties die nadenken over open data is het feit dat andere personen/organisatie geld zouden kunnen verdienen met ‘hun’ data. Als je al de eigenaar kunt zijn van data (wat meestal niet zo is, lees de blogpostings van Arnoud Engelfriet er nog maar eens op na) dan gaat het bij archieven vaak om openbare bronnen die met behulp van vele vrijwilligers zijn geïndexeerd. Naast het juridische en morele eigenaarschap wijs ik liever naar de missie statements van archieven die vaak reppen van het ‘aan een zo breed mogelijk publiek beschikbaar stellen van onze collectie’. Als je wilt dat je collectie gezien/gebruikt wordt dan moet je toch juist anderen aanmoedigen en ondersteunen om de collectie te gebruiken? Stel, ik download alle genealogische (open) data van Erfgoed Leiden en omstreken (verder ELO genoemd) en brand deze op DVD’s die ik voor 75 euro in een luxe box verkoop in een webshop en op genealogische beurzen. De licentie op de open data van ELO staat mij deze commerciële activiteit toe, sterker nog, ik denk dat ELO er zelfs blij mee zou zijn. Maar: gat in de markt, word ik rijk? Rijk betekent dat ik meer verdien dan dat het kost, dus lage kosten en veel verkoop. Aan de kosten kant staan investeringen in infrastructuur, DVD brander, software om data te harvesten, bandbreedte, blanco DVD’s, tijd (die van mij of die van een andere in te huren partij of persoon), luxe boxes, maken webshop, enz. Of de luxe box veel verkocht zal worden hangt af van de waarde die het voor de doelgroep heeft en andere aanbieders. Aan het ELO heb ik een grote ‘concurrent’, zij stellen de data namelijk via hun website gratis beschikbaar. Mijn doelgroep zal dus bestaan uit mensen zonder Internet en mensen die de complete set genealogische data willen hebben. Ik kan u verklappen dat de DVD box mij niet rijk gaat maken. Met deze DVD box gedachte wil ik een aantal punten duidelijk maken:

  • wil je geld verdienen moet je ook investeren
  • wil je geld verdienen dan moet je een product of dienst bieden die voor anderen een waarde heeft (en dit product moet niet door anderen beter/sneller/goedkoper/gratis geboden)

Geld verdienen met open data

Het is mogelijk om geld te verdienen aan open data, je moet simpelweg iets met de data doen waardoor het waarde krijgt! Om in de buurt van ELO te blijven een idee met potentieel. Er komt meer en meer data beschikbaar via de website van ELO. Als gebruiker wil je liever niet elke maand terugkomen om te kijken of er nieuwe resultaten zijn. Die je dan ook nog eens stuk voor stuk moet overtypen in je stamboomprogramma. Een dienst die voor gebruikers maandelijks kijkt of er nieuwe gegevens zijn en, als deze er zijn, automatisch e-mailt in GEDCOM formaat, zal voor veel genealogen een aantrekkelijk aanbod zijn. Afhankelijk van de prijsstelling en kosten valt er geld te verdienen aan dit idee. Het ELO en elke andere archiefinstelling kan dit idee oppakken… Maar hoort dit soort diensten bij hun core business? Kunnen en willen archiefinstellingen hierin investeren? Zijn IT projecten de sterke kant van archiefinstellingen? Is het erg dat personen of organisaties buiten de archiefinstellingen het idee oppakken en geld verdienen? Maar de hamvraag is denk ik meer: als een derde een dergelijk dienst maakt op basis van de open data van een archiefinstelling, verdient de archiefinstelling dan niets? Door de dienst wordt de collectie getoond. Veel genealogen nemen niet genoegen met alleen de data, zij willen de akte zien wellicht zelfs kopen. Dus, de dienst zorgt voor websiteverkeer en wellicht zelfs scanverkoop (dus omzet). De archiefinstelling kan er dus indirect zeker aan verdienen! Ik kan mij ook andere diensten voorstellen, die zorgen dat de kwaliteit van de data beter wordt (door analyses, visualisaties of crowd-sourcing) of rijker doordat deze gelinkt wordt met datasets of scans die elders beschikbaar zijn. Dit is wellicht geen omzet die je in euro’s uitdrukt, maar becijfer eens wat er wordt bespaard, hoeveel een dergelijk project zou kosten als de archiefinstelling deze zelf opzet?

Echte business

Even een voorbeeld uit de commerciële dienstverlening. Bol.com is vooral bekend van de online verkoop van boeken en CD’s/DVD’s. Maar de omzet (ruim 400 miljoen euro in 2012) komt uit steeds meer productgroepen. Om de omzet te laten groeien zorgen ze er (onder andere) voor dat anderen hen helpen met de verkoop van producten.

De bol.com Open API geeft je toegang tot het complete aanbod van de grootste online winkel van Nederland. Gebruik bol.com data in je eigen concept of applicatie en verdien geld via het bol.com partnerprogramma.

Als ontwikkelaar kan ik dus eenvoudig alle boeken en software die relevant zijn voor genealogen en historici opnemen in mijn webwinkel. Bol.com bereikt hiermee weer een interessante doelgroep, de links leiden naar bol.com en wellicht verkoop. Bezoekers blij met het boekaanbod, Bol.com blij met de omzet en ik blij met de provisie die ik over de door mij genereerde omzet ontvang (en de overheid weer blij met de omzetbelasting)! Bol.com snapt het! Potentiële business Laten we het voorbeeld van bol.com nu eens doortrekken naar de archiefsector. De website Militieregisters.nl is een webwinkel van diverse archiefinstellingen (op initiatief van Stadsarchief Amsterdam) die scans van militieregisters verkoopt. Als ‘webshop eigenaar’ wil je natuurlijk graag je omzet verhogen. Je zou natuurlijk het bol.com voorbeeld kunnen volgen: stel de index gegevens open beschikbaar zodat andere deze kunnen gebruiken. Qua gebruiker van deze index gegevens denk dan bijvoorbeeld aan websites die genealogische gegevens van stamboomonderzoekers publiceren. Door deze gegevens te matchen met de index van militieregisters kan de website haar gebruikers suggesties doen in de trant van ‘je overgrootvader Adrianus van Hoog komt voor op Militieregisters.nl’. Een dergelijke dienst, die in wezen persoonlijk gerichte reclame is die op prijs wordt gesteld, zal webverkeer naar militieregister.nl opleveren en waarschijnlijk ook extra omzet! Snappen archieven dit?

Dienen of verdienen…

De overheid stimuleert archiefinstellingen om hun collecties ten gelde te maken. Dit begint denk ik met de constatering dat dienen iets anders is dan verdienen. Een andere gedachte, een andere mentaliteit, andere vaardigheden. Deze komen niet vanzelf, daaraan zal gewerkt moeten worden. Investeer hierin, betrek de juiste personen en/of instellingen, wees creatief. Open data past mijns inziens goed in zowel het “dien” als “verdien” straatje. Let wel, ook open data vraagt om een investering, terwijl het geen garantie is voor meer verdienen. Maar zoals ik in dit artikel heb laten zien kan open data leiden tot meer websiteverkeer, meer scanverkoop, een hogere kwaliteit van de data, nieuwe diensten, innovatie, nieuwe inzichten en visualisaties, economische activiteit, meer inzage/gebruik van de collectie, … Dus archiefinstellingen: ga voor open data, de collectie verdient het!