Over een maand zal de website Genlias hoogstwaarschijnlijk de virtuele deuren sluiten. Deze website heeft dan zo’n 14 jaar en 4 maanden, in Internet termen een eeuwigheid, vele genealogen in binnen- èn buitenland geholpen in hun stamboomonderzoek. Het zal wellicht niet alleen een einde van een website blijken, maar een einde van een tijdperk.
Stilstand is achteruitgang
Er is tijdens de levensduur van Genlias niet veel veranderd aan de website. In het begin (1998) ging je naar www-lias.rad.archief.nl en moest je inloggen. In 2002 kwam de domeinnaam www.genlias.nl en daarna hoefde je niet meer in te loggen. Wanneer je via de WayBackMachine (het Internet archief, waar websites worden gearchiveerd) kijkt naar Genlias in 2003 dan zie je geen verschil met de website van nu. En dat is toch wel opmerkelijk! 
In de afgelopen 9 jaar is technologie verbeterd, zijn gedachten over delen veranderd, is er veel materiaal gescand en zijn prijzen van hardware/hosting sterk gedaald, kortom er is zo veel meer mogelijk. Genlias is niet meegegaan in deze ontwikkelingen, het stond stil. Vrijwilligers zorgde voor meer geïndexeerde akten waardoor het wel een steeds rijkere bron werd. Maar het niet verder ontwikkelen van de ‘motor’ van Genlias maakte het onvermijdelijk dat er op een gegeven moment een nieuwe website moest komen om weer enige stappen vooruit te kunnen maken. Lees ook WieWasWie, een chronologisch overzicht.
Verandering is wennen
WieWasWie, de opvolger van Genlias, is nog niet met veel enthousiasme ontvangen door genealogen. Een online petitie die vraagt om Genlias open te houden totdat WieWasWie ‘klaar’ is, is op het moment van schrijven al door meer dan 4.275 (!) genealogen ondertekend, een niet te negeren signaal! Een deel van de grieven heeft betrekking op de kwaliteit en kwantiteit van de data die nu op WieWasWie beschikbaar is (ten opzichte van Genlias). Ook de zoekfunctionaliteit wordt (wederom ten opzichte van Genlias) als onvoldoende gekenmerkt, exact zoeken en zoeken op twee personen worden erg gemist. Maar deels is het denk ik ook een kwestie van wennen. Mensen houden niet van veranderingen. WieWasWie werkt net iets anders dan Genlias, het ziet er anders uit en het is nog maar een ‘beta versie’. Het kost enige inspanning om hieraan te wennen, maar dat gaat wel komen. Aan Genlias moest je ook wennen, plus dat ook Genlias ook problemen heeft gekend (zoals performance en beschikbaarheid).
Extra’s, maar wel betalen
Dat WieWasWie ook nu al vernieuwingen met zich mee brengt, zoals de scans (die Genlias niet had!), hoor je minder mensen positief over zijn. Deze vernieuwingen worden overschaduwd door de discussie over (en huiver voor) abonnementen. Genlias is altijd gratis geweest (alhoewel natuurlijk iedereen indirect via de belasting ervoor betaalde), hoe dat met WieWasWie zit in onduidelijk. De eerste gedachte, vanuit het STAP projectteam en de deelnemende archieven (neem ik aan), was dat de site geëxploiteerd kon worden op basis van gratis zoeken/inzage en abonnementen voor scans (en extra ruimte voor stamboom en UGC). In wezen dus net als Genlias. WieWasWie heeft in haar laatste blogartikel Van Genlias naar WieWasWie echter voorzichtig gehint naar een ander model, waar al sneller betaald moet gaan worden. Exploitatiepartij CBG en deelnemende archieven (neem ik aan) lijken de exploitatiebegroting niet sluitend te krijgen. Dit is geen kwestie van commercie, maar een combinatie van terugtrekkende overheid, krimpende budgetten bij instellingen, verwachte kosten en verwachte inkomsten uit abonnementen (die in het eerste model afhankelijk is van het aantal scans die deelnemende archieven ‘inbrengen’).
Gevolgen voor archieven en genealogen
Ik kan niet in de toekomst kijken, maar dat er het een en ander gaat veranderen is evident. Het tijdperk dat alles gratis is lijkt met het verdwijnen van Genlias afgesloten te worden. We blijven zitten met vragen als:
- Wordt de drempel om je stamboom te onderzoeken hoger?
- Willen vrijwilligers nog wel meewerken aan indexatie van archiefmateriaal als gegevens achter een betaalmuur verdwijnen?
- Wat is de invloed van stamboomonderzoekers & verenigingen enerzijds en archieven anderzijds op deze ontwikkelingen?
- Is de realisatie van WieWasWie eenmalig of blijft deze wel doorontwikkeld worden (dus: is er geleerd van Genlias)?
- Zal archieven.nl de nieuwe Genlias worden en/of zullen er alternatieven bijkomen?
- Moeten archieven nog wel dit soort websites/diensten bouwen, moeten zij niet meer data leveranciers worden?
Goed, helder stuk, Bob. Ik verwacht nog steeds dat de indexen vrij te raadplegen zijn, maar ik verwacht ook dat bepaalde informatie die in Genlias wél zichtbaar is (bijv aktenummers en datum van aangifte) niet meer zonder meer getoond zal worden, dit om het moeilijker te maken om scans op andere manieren (bijv FamilySearch) te vinden.
Volgens mij vergeet je nog een vraag: moet er met gemeenschapsgeld wel winkeltje gespeeld worden?
Jouw laatste vraag herbergt een deel van het probleem. Hoe kan het zijn dat we als archiefdiensten moeten betalen voor het beschikbaar stellen van informatie terwijl er bedrijven zijn die er geld mee verdienen?
Overigens houdt ik voorlopig nog vast aan het gratis ter beschikking stellen van openbaar archiefmateriaal. Archiefdiensten willen gewoon niet kiezen voor gratis online. Wel het gratis ontvangen van bezoekers in hele dure gebouwen op A-lokaties. Daar zit ruimte voor een omslag.
Net als bij commerciële software is er sprake van een vernieuwingsdrift waarop weinigen zitten te wachten. Vaak in een nieuw jasje gestoken zodat het optisch performt maar met minder of door de bedenkers opgelegde functionaliteit. De basale functies moeten tenminste behouden blijven om aan de wens van meer dan 4.200 genealogen tegemoet te komen. Om dat in twee alinea's weg te schrijven als weerstand tegen verandering is mij iets te gemakkelijk.